Whitepaper-Behandelmanagement

Behandelmanagement Whitepaper: Samen sturen op uitkomst Praktijkervaring bij Mental Care Group Wat is behandelmanagement? Een praktische aanpak waarin cliënt en behandelaar samen sturen op voortgang en resultaat. Waarom nu? Door de druk op de ggz is doelmatige, veilige en persoonlijke zorg urgenter dan ooit. Wat levert het op? Meer effectiviteit, kortere behandelduur, minder uitval en hogere cliënttevredenheid. Hoe werkt het? Met systematische metingen, digitale tools en gedeelde besluitvorming op basis van data. Wat is nodig? Training, draagvlak, ingebedde systemen en een cultuur van leren en bijsturen. Voor wie? Voor cliënten, behandelaren én zorgorganisaties die willen bouwen aan toekomstbestendige zorg. 2 De geestelijke gezondheidszorg staat onder druk. Wachttijden lopen op, behandelcapaciteit is schaars en de verwachtingen van cliënten en financiers worden steeds hoger. Binnen Mental Care Group (MCG), met labels als HSK en Mentaal Beter volwassenen, zoeken we naar een duurzaam antwoord. Als directeur Inhoudelijk beleid & Onderzoek, maar ook als behandelaar ben ik ervan overtuigd dat het antwoord op deze uitdagingen ligt in een stevige verankering van behandelmanagement als kwaliteitsinstrument. Geen vrijblijvende meting, maar een kerninterventie in elke behandeling, die zorgt voor effectievere, veiligere, efficiëntere en meer cliëntgerichte zorg. De basis ligt in een eenvoudige, maar krachtige gedachte: sturen op uitkomst. In een tijd waarin de druk op de geestelijke gezondheidszorg toeneemt, wordt het steeds belangrijker om onze behandelingen niet alleen cliënt- en resultaatgericht, maar ook efficiënt te organiseren. Dit laatste vanwege de al maar oplopende wachtlijsten. Hoe langer cliënten moeten wachten, hoe groter de kans dat de klachten toenemen of mogelijk zelfs chronisch worden. Vanuit mijn rol als inhoudelijk directeur ervaar ik niet alleen de verantwoordelijkheid voor de kwaliteit van ons behandelportfolio voor cliënten die bij ons in behandeling zijn, maar deze verantwoordelijkheid is voor mij breder: die voor álle cliënten – dus ook voor degenen die nog op de wachtlijst staan. Echter, ook vanuit mijn rol als behandelaar ervaar ik dezelfde verantwoordelijkheid. Ik ben niet alleen verantwoordelijk voor de kwaliteit van de behandeling die ik samen met de individuele cliënt in de behandelkamer vormgeef, maar ik vind dat ik ook verantwoordelijkheid heb ook voor cliënten die nog op de wachtlijst staan en wachten op een passende behandeling. Binnen MCG – met labels zoals HSK en Mentaal Beter – zetten we behandelmanagement in als inhoudelijk én strategisch antwoord op deze uitdaging. Het doel:betere behandelresultaten voor cliënten, meer focus op behandeldoelen, en efficiëntere inzet van behandelcapaciteit in de hoop een bescheiden bijdrage te leveren aan het verkorten van de wachttijden. Introductie Auteur: dr. Maarten Merkx Directeur Inhoudelijk Beleid & Onderzoek Mental Care Group Samenvatting over behandelmanagement SQ-48 (Symptom Questionnaire-48): Een klachtgenerieke vragenlijst die een breed spectrum aan psychische en psychosociale klachten meet, zoals angst, depressie, somatiek, prikkelbaarheid en slaapproblemen. Deze vragenlijst is geschikt voor het algemeen volgen van de psychische toestand van cliënten in de ggz. PCL-5 (PTSD Checklist for DSM-5): Een klachtspecifieke vragenlijst voor het meten van symptomen van posttraumatische stressstoornis (PTSS). De vragen zijn gebaseerd op de DSM-5-criteria voor PTSS en geven inzicht in de frequentie en ernst van traumagerelateerde symptomen. QIDS-sr (Quick Inventory of Depressive Symptomatology – Self Report): Een zelfrapportage-instrument dat depressieve symptomen meet over negen kerngebieden van de DSM-5-diagnose voor depressie. Het wordt veel gebruikt voor het monitoren van behandelverloop bij depressieve stoornissen. Cliënten vullen deze vragenlijsten periodiek in, zodat de behandelaar tijdig kan bijsturen. Uit onderzoek is bekend dat deze werkwijze drop out verlaagd, mt uitval, verlengde behandelduur of verslechtering tijdens het traject. Ook biedt het een gestructureerde basis voor gezamenlijke besluitvorming tussen behandelaar en cliënt. Deze werkwijze sluit aan bij principes van evidence-based werken en shared decision making en biedt ruimte voor tijdige aanpassing van het behandelplan indien nodig. 3 Hierbij wordt gebruikgemaakt van gevalideerde vragenlijsten, zoals: 1. Inleiding: Behandelmanagement, definitie en essentie Behandelmanagement is de systematische inzet van voortgangsmetingen tijdens de behandeling, met als doel tijdig bij te sturen en samen met de cliënt beslissingen te nemen op basis van data, klinische expertise en persoonlijke voorkeuren. Deze werkwijze maakt gebruik van gevalideerde zelfrapportagevragenlijsten zoals bijvoorbeeld de SQ-48, PCL-5 of QIDS-SR16. Deze vragenlijsten geven een objectief beeld in de verandering van klachten. De ze resultaten, gemeten met vragenlijsten, worden regelmatig besproken tussen behandelaar en cliënt, waardoor er in de behandeling actief gestuurd kan worden. 2. Kwaliteit in behandelmanagement: sturen op effectiviteit, efficiëntie en veiligheid Volgens het Institute of Medicine (2001) bestaat kwalitatieve zorg uit zes elementen: effectief, efficiënt, toegankelijk, veilig, cliëntgericht en gelijkwaardig. Behandelmanagement raakt een aantal van deze elementen direct: Effectief: de ingezette interventies zijn evidence-based is en dragen aantoonbaar bij aan optimale behandelresultaten. Efficiënt: interventies worden zodanig ingezet dat overbehandeling voorkomen wordt. Veilig: de zorg is zo ingericht dat ongewenste uitval voorkomen wordt en verslechtering vroegtijdig wordt gesignaleerd. Een kwalitatief goed ingericht behandelproces draait om meer dan alleen het toepassen van bewezen effectieve interventies. Ook efficiëntie speelt een belangrijke rol: tijd en middelen dienen verantwoord te worden ingezet, bijvoorbeeld door succesvolle trajecten tijdig af te ronden. Dit bevordert niet alleen doelmatige zorg, maar vergroot ook de toegankelijkheid — immers, hoe minder onnodig lange trajecten, hoe sneller anderen geholpen kunnen worden. Daarnaast is het bewaken van veiligheid cruciaal. Behandelingen die niet aanslaan of stagneren, kunnen leiden tot verergering van klachten. Vroege signalering en actieve bijsturing zijn dan noodzakelijk om schade te voorkomen. Om deze elementen structureel te waarborgen binnen elk behandeltraject, is het essentieel om de behandelvoortgang regelmatig, objectief en systematisch te monitoren, dit wordt behandelmanagement genoemd. Het gebruik van gevalideerde zelfrapportagevragenlijsten op meerdere momenten in de behandeling maakt de voortgang inzichtelijk. Deze data vormen een betrouwbare basis voor het gesprek tussen cliënt en behandelaar en ondersteunen gezamenlijke besluitvorming over het vervolg van de behandeling. 3. Behandelmanagement: zowel methode en relatie Behandelmanagement is zowel een behandelinhoudelijke als een relationele interventie. Methodisch gezien sluit het aan bij Feedback Informed Treatment (FIT), waarbij systematische feedback gebruikt wordt om behandeling te verbeteren. Vanuit het oogpunt van een goede therapeutische werkrelatie, draagt behandelmanagement ook bij aan het behandelresultaat (collecting and delivering client feedback): doordat voortgang expliciet besproken wordt, voelen cliënten zich meer betrokken en gehoord. Deze combinatie van 'wat we doen' en 'hoe we samenwerken' maakt behandelmanagement krachtig. Het geeft niet alleen structuur maar ook aandacht voor de werkrelatie met de cliënt, met als uitgangspunt dat de cliënt regie ervaart over het eigen veranderproces. Samen beslissen op basis van data De systematische bespreking van meetresultaten ondersteunt shared decision making. Dit vergt gespreksvaardigheden, zoals motiverende gespreksvoering, om resultaten – positief of teleurstellend – te bespreken en gezamenlijk tot nieuwe keuzes te komen. Binnen HSK en Mentaal Beter zien we dat cliënten hierdoor meer tevreden zijn en meer vertrouwen ervaren in hun behandeling. In de CQI-resultaten scoorden beide labels hoog op het thema ‘samen beslissen’. De kracht van meten: monitoring als basisinterventie De laatste jaren groeit het besef dat regelmatige monitoring van de behandelvoortgang een essentieel onderdeel is van kwalitatief goede geestelijke gezondheidszorg. In de Multidisciplinaire Richtlijn Depressie (NVvP, 2024) bijvoorbeeld wordt het regelmatig monitoren en evalueren van behandelresultaten expliciet als basisinterventie genoemd. Dit betekent dat het monitoren en evalueren van behandelresultaten niet optioneel is, maar een noodzakelijke component van professionele behandeling. Regelmatig meten: Verhoogt het inzicht van zowel cliënt als behandelaar: “Door herhaalde metingen ontstaat een objectief beeld van hoe de klachten zich in de tijd ontwikkelen. Uit onderzoek blijkt dat cliënten zich meer bewust worden van hun klachten en vorderingen wanneer zij regelmatig feedback ontvangen (Lambert, 2001; Norcross & Lambert, 2018). Helpt bij het tijdig identificeren van stagnatie: Regelmatig en objectief monitoren van behandeluitkomsten stelt behandelaren beter in staat om tijdig te signaleren wanneer een cliënt onvoldoende profiteert van een behandeling, omdat behandelaren over het algemeenniet in staat zijnom behandeleffect op basis van klinisch indruk in te schatten (Hannan et al., 2005). Bevordert gezamenlijke besluitvorming over het vervolg: Wanneer behandeluitkomsten regelmatig besproken worden, ontstaat een context waarin shared decision making vanzelfsprekend wordt. Shimokawa, Lambert & Smart (2010) rapporteerden dat feedbacksystemen leiden tot meer therapietrouw en hogere cliënttevredenheid, doordat beslissingen meer in gezamenlijkheid worden genomen. Binnen MCG wordt deze aanpak breed gedragen en in de praktijk gebracht onder de noemer "behandelmanagement". Wetenschappelijke onderbouwing Inmiddels is er een stevige wetenschappelijke basis voor de inzet van behandelmanagement. Meer dan 50 klinische trials en meerdere meta-analyses laten zien dat het systematisch monitoren van voortgang en het bespreken van uitkomsten leidt tot betere behandelresultaten, verhoogde doelmatigheid en minder uitval (bijv. De Jong et al., 2021; Lambert, Whipple & Kleinstäuber, 2018). Opvallend is dat het gebruik van objectieve meetinstrumenten, zoals gevalideerde zelfrapportagevragenlijsten, aanzienlijk betrouwbaardere inzichten oplevert dan het klinisch oordeel alleen. Het regelmatig meten én bespreken van de behandelvoortgang biedt dus een krachtiger fundament voor besluitvorming dan een inschatting op basis van ervaring of gevoel. 4.Toepassing binnen Mentaal Beter en HSK Binnen Mental Care Group is behandelmanagement verankerd in de dagelijkse praktijk. Behandelaren werken met digitale vragenlijsten, integraties in het EPD en realtime dashboards. De meetresultaten worden gebruikt voor: Monitoring van individuele trajecten Reflectie in teams en supervisie Voorbeeldcasus: Een cliënt met depressieve klachten toont slechts milde verbetering op de QIDS16-SR. Door deze stagnatie te signaleren, besluit het team EMDR toe te voegen op basis van onderliggende traumatische ervaringen. De verbetering is vervolgens significant. De cliënt voelt zich gehoord en actief betrokken bij de behandelstrategie. Benchmarken en kwaliteitsmanagement Behandeldata worden ook gebruikt voor kwaliteitsbewaking op team- en organisatieniveau. Binnen de volwassenenzorg van Mental Care Group wordt de SQ-48 ingezet om behandelresultaten te monitoren en te benchmarken tussen teams. Hierbij worden scores vergeleken en besproken in teamoverleggen. Dit ondersteunt een lerende organisatie waarin feedback niet wordt gezien als controle, maar als motor voor verbetering. Randvoorwaarden voor succesvolle implementatie Een effectieve toepassing van behandelmanagement vraagt om: Duidelijk leiderschap en inhoudelijk draagvlak. Scholing in het interpreteren en bespreken van meetresultaten. Inbedding in bestaande systemen en werkprocessen. Tijd en ruimte voor reflectie met de cliënt. Een cultuur waarin feedback gewaardeerd wordt als kans om te leren. Een lange adem en geduld. De toekomst De komende jaren investeert MCG in de implementatie van Ecological Momentary Assessment (EMA) – ook wel bekend als de Experience Sampling Methode (ESM) – binnen de behandeling. EMA is een registratietechniek waarbij cliënten meerdere keren per dag, in hun eigen leefomgeving, korte metingen doen van hun gedachten, gevoelens en gedrag. Dit gebeurt doorgaans via een smartphone en levert een rijk, real-time beeld op van het dagelijks functioneren. Door deze manier van meten ontstaat waardevol inzicht in de stemming, context en gedragingen van cliënten, wat het mogelijk maakt om behandelresultaten beter te volgen. EMA helpt om individuele en dynamische veranderingsprocessen zichtbaar te maken en levert daarmee essentiële input voor behandelmanagement en gepersonaliseerde behandeling. Daarnaast biedt de verzamelde data een belangrijke basis voor de ontwikkeling van AI-gedreven toepassingen, idealiter op basis van Small Language Models (SLMs), die minder energie verbruiken en bijdragen aan duurzame innovaties. Deze aanpak sluit aan bij onze ambitie om te investeren in een waardegedreven behandelportfolio, waarin de uitkomst voor de cliënt centraal staat. 4.Conclusie Behandelmanagement is méér dan een meetinstrument. Het is een inhoudelijke en relationele werkwijze die helpt om samen te sturen op kwaliteit. Door effectiviteit, efficiëntie, veiligheid en cliëntgerichtheid tastbaar te maken, bouwen we binnen Mental Care Group aan een toekomstbestendige GGZ. 4 5 6 Meer dan 50 klinische trials en diverse meta-analyses tonen aan dat behandelmanagement leidt tot: Kortere behandelduur en minder drop-out (de Jong et al., 2021) Betere behandelrelatie (bijv. Norcross & Lambert, 2018) Systematisch meten en bespreken biedt betrouwbaardere inzichten dan klinische indrukken alleen. Vooral bij cliënten bij wie het herstel stokt, maakt het verschil. 7 8 Binnen Mental Care Group geloven we dat behandelmanagement pas echt effectheeft wanneer het stevig is ingebed in de dagelijkse praktijk. In mijn rol als directeur inhoudelijk beleid en opleiding zie ik dagelijks wat het vraagt van behandelaren om datagestuurd te werken – én wat het oplevert. In de praktijk zien we dat systematische monitoring daadwerkelijk het verschil kan maken, zoals ook blijkt uit het voorbeeld dat elders in deze whitepaper wordt beschreven. In een van onze behandeltrajecten werd dankzij herhaalde metingen tijdig gesignaleerd dat het herstel stagneerde. Bijsturing van de behandeling – op basis van aanvullende diagnostiek en reflectie – leidde tot aantoonbare verbetering én een groter gevoel van betrokkenheid bij de cliënt. Juist deze combinatie van meten, analyseren en bijsturen laat zien wat behandelmanagement tot een krachtig kwaliteitsinstrument maakt. Het biedt behandelaren niet alleen inzicht, maar ook handelingsperspectief. Door behandeluitkomsten actief met de cliënt te bespreken, worden keuzes beter onderbouwd, neemt de effectiviteit van de behandeling toe en groeit het vertrouwen – bij zowel cliënt als professional. Behandelmanagement is voor mij geen losse methodiek, maar een professionele standaard. Het vraagt vakmanschap van behandelaren én duidelijke randvoorwaarden vanuit de organisatie: scholing, passende digitale ondersteuning en praktische manieren om stil te staan bij voortgang en behandelkeuzes. Binnen MCG faciliteren we dit met trainingen, dashboards en EPD-integraties – en door behandeluitkomsten vanzelfsprekend onderdeel te maken van het gesprek in het dagelijks werk, bijvoorbeeld in supervisie of intervisie. Behandelmanagement draagt zo bij aan: Betere behandeling voor de cliënt, door scherpere diagnostiek en gerichte bijsturing; Meer regie voor de behandelaar, die beter kan sturen op effectiviteit en behandelduur; Een lerende organisatie, waarin professionals met en van elkaar leren op basis van uitkomstinformatie. Het resultaat: behandeling die werkt – voor de cliënt, voor de behandelaar, én voor de toekomst van de GGZ. Door effectiever te behandelen, ontstaat ruimte om méér cliënten sneller te helpen – een essentiële stap in het terugdringen van wachttijden en het vergroten van toegankelijkheid. Behandelmanagement is méér dan een meetinstrument. Expert aan het woord: Valerie Kuiper GZ Psycholoog en Directeur Inhoudelijk Beleid en Opleidingen Mental Care Group Gebruikte literatuur Howard, K.I., Moras, K., Brill, P.L., Martinovich, Z., & Lutz, W., 1996 .Evaluation of psychotherapy: efficacy, effectiveness, and patient progress. American Psychologist, 51(10):1059–64. de Jong, K., Conijn, J.M., Gallagher, R.A.V., Reshetnikova, A.S., Heij, M., & Lutz, M.C. (2021). Using progress feedback to improve outcomes and reduce drop-out, treatment duration, and deterioration: A multilevel meta-analysis. Clinical Psychological Review, 85:102002. Lambert, M.J., Hansen, N.B., & Finch, A.E., 2001. Patient-focused research: using patient outcome data to enhance treatment effects. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 69(2):159–72. Lambert, M.J., Whipple, J.L., & Kleinstäuber, M., 2018. Collecting and delivering progress feedback: a meta-analysis of routine outcome monitoring. Psychotherapy 55(4):520–37 Norcross, J.C., & Lambert, M.J. (2018). Psychotherapy Relationships That Work III. Psychotherapy, 55(4): 303–315. 9 10 mentalcaregroup.nl/contact Onze visie Het is onze visie om de beste en meest toonaangevende zorgverlener in mentale gezondheid te zijn, die doelgerichte versterking, preventie en behandelingen biedt in de verschillende fases van het leven. Ons netwerk van praktijken Een landelijk netwerk van meer dan 2.000 professionals op meer dan 150 locaties in Nederland. Wij behandelen jaarlijks ruim 80.000 cliënten, waarvan 55% volwassenen en 45% kinderen. Sinds de oprichting, richten wij ons op de meest voorkomende psychische aandoeningen en zijn actief op het gebied van leerproblematiek. Mental Care Group HSK, Vitalmindz, Mentaal Beter, Opdidakt, AlleskITs en Siggie zijn allemaal onderdeel van Mental Care Group. Met meer dan 2000 medewerkers door het land zetten wij ons iedere dag in om de beste zorg te bieden aan onze cliënten, van jong tot oud en van Groningen tot Maastricht. Het is ons doel om mensen te helpen met het aanpakken van mentale uitdagingen. Wij leren van en met elkaar, versterken elkaar waar mogelijk en maken het verschil waar nodig. Samen staan wij sterk voor een mentaal gezond, vitaal en veerkrachtig Nederland. Mental Care Group Dat zijn wij! www.mentalcaregroup.nl Contact